بانکول خبر/✍️سودابه خانی

تعارفات اگرچه که از دیرباز در لایه های زندگی مردم ایران وجود داشته و به فرهنگ مردمان این دیار غنای خاصی بخشیده است با این حال دنیای امروز و فرهنگ های پیچیده و امروزی آمده در درون آن بسیاری از این تعارفات را به چالش کشیده است و نسل امروز برخلاف جامعه سنتی ایران چندان تمایلی به رفتن به سمت تعارفات ندارند.

مخفی نگه داشتن دنیای درون و حفظ ظاهر یا تمهیدی برای سهل و روان کردن مناسبات اجتماعی که نسبت در آن نقشی بارز ایفا می کند چرا که در جوامعی مثل ایران دست و پا گیر بودن تعارف بیشتر به چشم می آید.

شاید شما نیز به خاطر داشته باشید که وقتی مهمان خویشان و نزدیکان خود بودید از ابتدا به آقایان اصرار می شد که شلوار در بیاورند و پیژامه آماده روی دست میزبان را بپوشند حالا آداب دیگری رایج شده اما مضمون تعارف اگر عوض شده خودِ این جان سختی تعارف به رغم تحولات بنیادی است که جوامعی مثل ایران را به میانه‌ی کارزارهای مدرن پرتاب کرده است.

اگر زمانی تعارف طبیعی و حتی نامرئی بود و کسی وجود آن را دست و پاگیر نمی دانست حالا بخصوص برای نسل جوان پرسش در مورد چرایی آن ناگزیر شده است.

آداب تعارف در نهادهایی چون ازدواج از همان شکل گرفتن نطفه خواستگاری تا مدت ها پس از شکل گیری زندگی جدید مثال خوبی است از شبکه پیچیده تعارف و تعارف دانی و در عین حال نارضایتی بخش اعظم جوانان از آن و حتی نافهمی ریزه های آن.

تعارف چیست و چرا اینقدر جان سخت است؟

می توان گفت تعارف حاصل تلاش برای مخفی نگه داشتن شکاف بین درون و برون شخص است و به این معنا نشان از عارضه ای جدی است.

 جدایی درون و برون که حاصل تعارف است به ما می گوید که تعارف بعنوان یک رفتار اجتماعی یک خصوصیت فرهنگی باید در متن جامعه ما گذاشته شود یعنی تعارف از یک منطقی در درون فرهنگ ایرانی تبعیت می کند

که فقط هم خاص پدیده تعارف نیست که در حقیقت نشان دهنده  یک شیوه بسیار خاص برای تنظیم روابط است البته تعارف بطور مشخص به تنظیم روابط در فضای عمومی می پردازد.

جدایی فضای خصوصی از عمومی، جدایی درون از بیرون و در ایدئولوژی فرهنگ ما یعنی برخلاف آنچه که احساس می کنید برخلاف آنچه که در مورد یک فرد دیگر می اندیشید باید یک سری رفتارها که نشانه عشق و محبت شما نسبت به دیگری و یا سخاوتمندی و یا تواضع شما در مواقعی که مثلا جای خود به کس دیگری بدهید نشانگر اینهاست.

در فرهنگ غربی دربارهٔ خصوصی ترین مسائل زندگی و گذشته خود صحبت می کنند برای اینکه این امکان در فرهنگ غرب پدید بیاید بایستی این امکان در ابتدا بوجود می آمد که امور خصوصی راهی پیدا کنند به فضای عمومی از آنجا که در فرهنگ ما امکان این کار وجود ندارد رفتن نزد یک روانشناس گاهی اوقات به یک نوع ظاهرسازی ها و به همان مشکلاتی که فرد در اجتماع دارد برای بیان خودش در حضور روانشناس هم این را نشان می دهد رابطه بین روان فردی و نحوهٔ آرایش و ارتباط دو فضای عمومی، خصوصی را توی جامعه نشان می دهد.

در جوامع گذشته حق آوردن مسائل خصوصی را توی فضای عمومی نداشتید در فرهنگ ما از این تحت عنوان بی آبرویی صحبت می شود یعنی هر چیزی که خلف عادت است و هر چیزی که شما را متفاوت و متمایز می کند باید در حریم خصوصی شما بماند در حالی که پروژه های اجتماعی افراد این اجازه را می دادند که سرک بکشند و نظارت داشته باشند به زندگی خصوصی افراد؛ در غرب این رابطه کاملا برعکس است یعنی از یک سو فضای خصوصی توسط قوانین تربیت و‌ تعلیم که به لحاظ حقوقی از آن دفاع می شد از سوی دیگر که مسائل خصوصی را به عمومی بیاورید تو فضایی که شخص امنیت وجود دارد طرح شود مثلا در تلویزیون از مشکلات خانوادگی و شخصی صراحتا صحبت می کنند.

تعارف در ایران قدیم بخشی از هویت فرهنگی و اجتماعی مردم بود با گذشت زمان و تغییرات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و تکنولوژیکی نحوه و شکل تعارف نیز در ایران تغییر پیدا کرد و همچنین زندگی شهری و مدرن‌تفعل و عمل تعارف نوعی تربیت است که به تدریج در افراد و بچه ها نهادینه و درونی می شود و معمولا شامل دعوت به غذا، نوشیدنی یا خدمات دیگری می شود یک نکته ای که مرتبط با خصوصیات و ارزشهایی که برای ایرانیان و فرهنگ شرقی وجود دارد مثل مهمانوازی، حالا مهمانوازی سخاوت است که فضا را تلطیف می کند اما چرا می گوییم تعارف امنیت در مراسمات اجتماعی منظور چیست؟ 

تعارف رتبه بندی اجتماعی را نگه می دارد و افراد را در یک شرایطی می گذارد که تقریبا شرایط مساوی و یکسان هستند وقتی تعارف می شود منزلت طرف مقابل بالا می برید خودتان را دست پایین می گیرید من چاکرم، سرور مایی، قربان شما و همه این چیزها

و اونی که منزلتش بالا رفته قرب و ارج شما را نگه می دارد در این قرارداد نانوشته (تعارف) اون هم جواب تعارف شما را می دهد چون تعارف یک بازی دو طرفه‌س که باید قواعدش را بلد باشید.

مسأله اساسی ما مسأله جامعه فعلی ایران است جامعه ای شدیدا بحران زده که دیگر کار تنظیم روابط به عهده قراردادهای اجتماعی و گروه های اجتماعی نمی تواند بگذارد تعارف مجموعه ای از یک سری عادتها و کدهای اجتماعی است که جای زیادی برای ابتکار فردی باقی نمی گذارد و افراد را در فضای عمومی شبیه به هم می کند چون همه بطور یکسان از آن پیروی می کنند اگر پیروی بکنید فردی صاحب ادب و تربیت شده قلمداد می شوید اگر کسی پیروی نکند به نوعی ناهنجاری و مطرود شدن است یعنی یک نوع زور و فشاری روی آن هست برخلاف بعضی نظرات.

در حال حاضر شکل و کارکرد تعارف به نوعی عوض شده، مکانیسم تعارف طوری است که هر کسی می تواند با آن بازی کند چون جامعه در حال گذار است بسیاری از ارزشهایی که قبلا بوده الان زیرسوال رفته، اگر کسی تعارف را دست و پاگیر می داند نمی خواهد طبق قواعد آن بازی کند یا برایش کارکرد ندارد یکی از جوانب اصلی تعارف حفظ ظاهر است و یکی از هدف های اصلی آن است.

آیا اگر کسی بگوید نمی خواهم حفظ ظاهر کنم ولی تعارف ما را به داخل این ورطه می کشاند جواب چه خواهد بود؟

باید موردی نگاه کرد کدام مورد از تعارف در چه شرایطی و چه ساختاری جوانان را به آن طرف می کشد؟

تعارف یک نوع فرهنگ جهانی است بخصوص از طریق ارتباطات و اگر به وبلاگ نویسی نگاه بیندازیم دنیای درون را بیرون می آورند خیلی هم راحت راجع به این مسائل حرف زده می شود و خصوصی ترین جنبه های زندگی آنها بیرون می آید منتها بصورت ناشناس.

پشت این تعارف چه منطقی خوابیده، تعارف در کنار آبروداری، در کنار تقیه در شیعه، در کنار ضرب المثل هایی مثل خواهی نشوی رسوا همرنگ جماعت شو؛ خاص یک جامعه ای بوده که بدگمانی و ترس سالها در آن حاکم بوده و انسان ایرانی را تبدیل کرده به موجودی در هراس از نشان دادن خصوصیات درونی‌اش به دیگران که در بعضی جاها و موارد دیگر هم می بینیم در مناطق روستایی یا کوچک تر هنوز ممکن است تعارفات سنتی بیشتر رعایت شود.

تعارف این امکان را فراهم می کند حرف خود را در لفافه و یک جوری بتوانید مطرح کنید.

تعارف بیشتر در حقیقت به امیال درونی شما، احساس محبت، خشم و شیوه ای که با دیگران در فضای عمومی برخورد می کنید مربوط است بقیه بیشتر به اعتقادات دینی شما و محیط ناامن که عدم صداقت، فشاراجتماعی، سؤتفاهمات، هدر رفتن زمان، محدودیت در ارتباطات واقعی، ایجاد انتظارات غیرواقعی و تاثیر بر تصمیم گیری ها را به دنبال دارد. 

جوامعی که گروه باور هستند اجتماع و گروه سیطره دارد بر افراد و ارزشهای اجتماعی و میزان تعارف بالاست، جوامعی فردباور مختص جوامع مدرن است که تعارف بسیار کم است

در جوامع در حال گذار بسیاری از چیزهایی که زمانی ارزشهای خیلی بزرگی بودند الان زیرسؤال رفتند و چیزهای دیگری که تابو بودند الان در حال شکسته شدن هستند؛ بخصوص در بحث روانشناسی و مشاوره که خانواده های ایرانی مراجعه می کنند در صورتی که نسل گذشته پیش روانشناس رفتن شرم آور بود و اصل مطلب را نمی توانستید ادا کنید.

نسل جدید اگر با بخشی یا اَشکالی از تعارف مشکل داشته باشند کم کم این را می فهماند به نسل پیشین و جامعه و این نمودی از تغییرات شتابان در جامعه خواهد بود. این نسل رفت و آمد با دوستان را ترجیح می دهند به ارتباطات خانوادگی و فامیلی و تعارفات را کنار می گذارند که با شخصی سلام علیک و خوش بش داشته باشیم که نمی خواهیم سرش به تنش باشد اگر مشکل دارند با این قضیه آنرا آرام آرام کنار می گذارند تغییرات اجتماعی چنین است.

امروزه با دسترس قرار گرفتن فضای مجازی و گسترش شبکه های اجتماعی جوانان بیشتر از طریق پیام های کوتاه، ایموجی‌ها

ا و استیکرها احساسات خود را منتقل می کنند که منجر به کاهش تعارفات کلامی شده است.ر شدن جامعه باعث شده است که برخی از تعارفات سنتی کاهش یابد.

تعارف ثبات و امنیت را در روابط اجتماعی حفظ می کند در تعارف خیلی از مسائل را نمی توانید رک بگویید برای اینکه رک گفتن هزینه دارد اولا منزلت و وجهه خود را از دست می دهید در اجتماع و یک حالت در حقیقت چانه زنی است در روابط که امروزه ممکن است به جای تعارفات طولانی، دعوت و پذیرایی ها را به صورت مستقیم تر انجام دهند.

به زعم نگارنده در زبان فارسی تعارف به اوج خود رسیده، تمام جوامع چیزی به اسم

تعارف دارند جزو قوانین گویای یک جامعه است که نانوشته است هر چند نسل جوان‌تر تأکید بر صراحت بیشتری دارند و کمتر تعارف می کنند اما روح مهمانوازی و محبت هنوز هم در فرهنگ ایرانی زنده است و ادامه دارد.

فعل و عمل تعارف نوعی تربیت است که به تدریج در افراد و بچه ها نهادینه و درونی می شود و معمولا شامل دعوت به غذا، نوشیدنی یا خدمات دیگری می شود یک نکته ای که مرتبط با خصوصیات و ارزشهایی که برای ایرانیان و فرهنگ شرقی وجود دارد مثل مهمانوازی، حالا مهمانوازی سخاوت است که فضا را تلطیف می کند اما چرا می گوییم تعارف امنیت در مراسمات اجتماعی منظور چیست؟

تعارف رتبه بندی اجتماعی را نگه می دارد و افراد را در یک شرایطی می گذارد که تقریبا شرایط مساوی و یکسان هستند وقتی تعارف می شود منزلت طرف مقابل بالا می برید خودتان را دست پایین می گیرید من چاکرم، سرور مایی، قربان شما و همه این چیزها
و اونی که منزلتش بالا رفته قرب و ارج شما را نگه می دارد در این قرارداد نانوشته (تعارف) اون هم جواب تعارف شما را می دهد چون تعارف یک بازی دو طرفه‌س که باید قواعدش را بلد باشید.

مسأله اساسی ما مسأله جامعه فعلی ایران است جامعه ای شدیدا بحران زده که دیگر کار تنظیم روابط به عهده قراردادهای اجتماعی و گروه های اجتماعی نمی تواند بگذارد تعارف مجموعه ای از یک سری عادتها و کدهای اجتماعی است که جای زیادی برای ابتکار فردی باقی نمی گذارد و افراد را در فضای عمومی شبیه به هم می کند چون همه بطور یکسان از آن پیروی می کنند اگر پیروی بکنید فردی صاحب ادب و تربیت شده قلمداد می شوید اگر کسی پیروی نکند به نوعی ناهنجاری و مطرود شدن است یعنی یک نوع زور و فشاری روی آن هست برخلاف بعضی نظرات.

در حال حاضر شکل و کارکرد تعارف به نوعی عوض شده، مکانیسم تعارف طوری است که هر کسی می تواند با آن بازی کند چون جامعه در حال گذار است بسیاری از ارزشهایی که قبلا بوده الان زیرسوال رفته، اگر کسی تعارف را دست و پاگیر می داند نمی خواهد طبق قواعد آن بازی کند یا برایش کارکرد ندارد یکی از جوانب اصلی تعارف حفظ ظاهر است و یکی از هدف های اصلی آن است.

آیا اگر کسی بگوید نمی خواهم حفظ ظاهر کنم ولی تعارف ما را به داخل این ورطه می کشاند جواب چه خواهد بود؟

باید موردی نگاه کرد کدام مورد از تعارف در چه شرایطی و چه ساختاری جوانان را به آن طرف می کشد؟

تعارف یک نوع فرهنگ جهانی است بخصوص از طریق ارتباطات و اگر به وبلاگ نویسی نگاه بیندازیم دنیای درون را بیرون می آورند خیلی هم راحت راجع به این مسائل حرف زده می شود و خصوصی ترین جنبه های زندگی آنها بیرون می آید منتها بصورت ناشناس.

پشت این تعارف چه منطقی خوابیده، تعارف در کنار آبروداری، در کنار تقیه در شیعه، در کنار ضرب المثل هایی مثل خواهی نشوی رسوا همرنگ جماعت شو؛ خاص یک جامعه ای بوده که بدگمانی و ترس سالها در آن حاکم بوده و انسان ایرانی را تبدیل کرده به موجودی در هراس از نشان دادن خصوصیات درونی‌اش به دیگران که در بعضی جاها و موارد دیگر هم می بینیم در مناطق روستایی یا کوچک تر هنوز ممکن است تعارفات سنتی بیشتر رعایت شود.
تعارف این امکان را فراهم می کند حرف خود را در لفافه و یک جوری بتوانید مطرح کنید.
تعارف بیشتر در حقیقت به امیال درونی شما، احساس محبت، خشم و شیوه ای که با دیگران در فضای عمومی برخورد می کنید مربوط است بقیه بیشتر به اعتقادات دینی شما و محیط ناامن که عدم صداقت، فشاراجتماعی، سؤتفاهمات، هدر رفتن زمان، محدودیت در ارتباطات واقعی، ایجاد انتظارات غیرواقعی و تاثیر بر تصمیم گیری ها را به دنبال دارد.

جوامعی که گروه باور هستند اجتماع و گروه سیطره دارد بر افراد و ارزشهای اجتماعی و میزان تعارف بالاست، جوامعی فردباور مختص جوامع مدرن است که تعارف بسیار کم است
در جوامع در حال گذار بسیاری از چیزهایی که زمانی ارزشهای خیلی بزرگی بودند الان زیرسؤال رفتند و چیزهای دیگری که تابو بودند الان در حال شکسته شدن هستند؛ بخصوص در بحث روانشناسی و مشاوره که خانواده های ایرانی مراجعه می کنند در صورتی که نسل گذشته پیش روانشناس رفتن شرم آور بود و اصل مطلب را نمی توانستید ادا کنید.

نسل جدید اگر با بخشی یا اَشکالی از تعارف مشکل داشته باشند کم کم این را می فهماند به نسل پیشین و جامعه و این نمودی از تغییرات شتابان در جامعه خواهد بود. این نسل رفت و آمد با دوستان را ترجیح می دهند به ارتباطات خانوادگی و فامیلی و تعارفات را کنار می گذارند که با شخصی سلام علیک و خوش بش داشته باشیم که نمی خواهیم سرش به تنش باشد اگر مشکل دارند با این قضیه آنرا آرام آرام کنار می گذارند تغییرات اجتماعی چنین است.

امروزه با دسترس قرار گرفتن فضای مجازی و گسترش شبکه های اجتماعی جوانان بیشتر از طریق پیام های کوتاه، ایموجی‌ها
و استیکرها احساسات خود را منتقل می کنند که منجر به کاهش تعارفات کلامی شده است.

در طبقه متوسط جامعه نسل ما با نسل الان متفاوت تربیت شده ما وقتی مهمان می آمد می بایست می نشستیم دست به شیرینی و میوه نمی زدیم حرف هم نمی زدیم بچه های الان هیچ‌کدام از این محدودیت ها را ندارند به شیرینی و میوه دست می زنند هر حرفی می خواهند می زنند با مهمان قاطی می شوند و این بر می گردد به آزادی‌های مدنی، شهروندی و حق داشتن.

وقتی این تغییرات ایجاد شد و آدما برای خود این حق را قائل شدند تغییرات اتفاق افتاد جامعه ای تکلیف مدار به جامعه حق مدار تبدیل می شود اگر دیگر ایرانیان کتمان نکنند و ریاکارانه برخورد ننمایند.

در پایان می توان گفت که اگرچه خرده فرهنگ‌های نهفته در جامعه ایرانی همچنان در بین مردم و جامعه میدان داری می کنند و بسیاری از مردم به داشتن فرهنگها و عاداتی همچون تعارف در روابط اجتماعی افتخار می کنند و حاضر به کنار گذاشتن آن نیستند اما زندگی امروزی و آمیخته شدن فرهنگ ایرانی با فرهنگ‌های دیگر و آشنایی با عادات ملل دیگر که به مدد رسانه ها و فضای مجازی به وجود آمده می تواند در آینده مردم کشورمان را ناگزیر به کنار گذاشتن برخی از این عادات و فرهنگها همچون تعارفات معمولی کند که هم اکنون هم در بین مردم لرزان و ناپایدار هستند.